گستره حسن ظنّ در تعاملات اخلاقی از منظر قرآن و روایات

به سبب ارزش و اهمیت والای مثبت اندیشی و خوش گمانی در تمام امور و پیامدهای مبارک آن، از جمله سلامتی و آسایش روح و روان فرد و جامعه، موضوع این تحقیق به خوش گمانی یا «حسن ظن» اختصاص یافت. این صفت با تمام ابعادش شامل حسن ظن به خدا، به خود، به همنوع، و به جهان آفرینش خواهد بود. در آموزه های دینی به این ویژگی به عنوان صفتی برجسته توصیه شده و از بدبینی و سوء ظن در جامعه ایمانی نهی شده است. خدای متعال نیز مومنان را از هر گونه بدگمانی و بدبینی که موجب تضییع شخصیت و حرمت افراد می شود برحذر داشته و دستاورد آن را بی نیاز کننده ندانسته است. در مقابل «حسن ظن» پیامدهای ارزشمندی همچون امنیت و آسایش مردم، آرامش درونی، رضایت از زندگی و سعادت اخروی را برای انسان به ارمغان می آورد.در این پژوهش ابعاد مختلف حسن ظن مورد بررسی قرار گرفت و دستاورد آن این بوده است که خوش گمانی به پروردگار متعال امری پسندیده و برای برآورده شدن حوائج و خواسته ها کارآمد است. حسن ظن به همنوع در جامعه ایمانی و جامعه ای که به ارزش های اخلاقی پایبند است نیز از اصول اساسی اخلاق اجتماعی است و روابط اجتماعی بدون آن به سامان نخواهد رسید. این ویژگی در جوامعی که فساد اخلاقی بر آن حاکم است و یا به هنگام مواجهه با دشمنان نوعی بلاهت خواهد بود. حسن ظن به خود نیز دو شاخه دارد. یکی خوش گمانی به توانمندی های خدادادی خویش که به معنای اعتماد به نفس نیز می تواند باشد و برای موفقیت در امور شخصی ضروری است. شاخه دیگر آن خوش گمانی به اعمال خود و مصون دانسن خویش از ابتلا به خطا و گناه است که ناپسند بوده از رذایل اخلاقی به شمار می رود.